Skala i przyczyny wcześniactwa

Wcześniakiem jest dziecko urodzone przed 37. tygodniem ciąży. Dzieci są określane mianem przedwcześnie urodzonych ze względu na wiek urodzenia, wagę oraz masę dla wieku płodowego.

     Według WHO (World Health Organization) klasyfikuje się dzieci przedwcześnie urodzone ze względu na długość trwania ciąży oraz wagę urodzeniową.¹

Klasyfikacja ze względu na długość trwania ciąży:

• • Średnie lub późne wcześniactwo – 32 – 36. t. c.
  • Skrajne wcześniactwo – przed 28 – 31. t. c.
  • Ekstremalne wcześniactwo – przed 27. t. c.

Klasyfikacja ze względu na wagę urodzeniową:

• • Ekstremalnie mała < 1000g
  • Bardzo mała < 1500g
  • Mała < 2500g

Klasyfikacja ze względu na masę dla wieku płodowego (Kwiatkowski, 2020):

• • SGA (small-for-gestational-age) – masa płodu między 3. a 10. centylem lub noworodek z masą urodzeniową poniżej 10. centyla
  • AGA (appropriate for gestational age) – masa płodu prawidłowa lub noworodek z masą urodzeniową pomiędzy 10. a 90. centylem
  • LGA (large for gestational age)- zbyt duża masa płodu lub noworodek z masą urodzeniową powyżej 90. centyla

     Dzieci rodzą się przedwcześnie z wielu powodów. Statystyki urodzeń z 2022 roku wykazują, iż 7,35% wszystkich urodzeń, to porody przedwczesne.² Uwzględniając powyższą klasyfikację, najwięcej przyszło na świat „późnych wcześniaków”, czyli dzieci urodzonych między 34. a 36. t. c.

     Objawami porodu są skurcze macicy występujące 2-3 razy na dobę, rozwieranie się szyjki macicy, skracanie się części pochwowej, pęknięcie pęcherza płodowego oraz odpłynięcie płynu owodniowego. Jeżeli te objawy występują w momencie, który definiuje się jako „za wczesny”, zadaniem lekarzy jest zahamowanie porodu, często podając leki, które mają właśnie takie działanie. Warto też podkreślić, że należy ciężarnej kobiecie zapewnić komfort psychiczny i fizyczny. Dodatkowo w przypadku, gdy poród jest już nieunikniony na tym etapie – lekarz i rodzice wybierają sposób rozwiązania ciąży, często się zdarza, że jest to cesarskie cięcie.

     Wskazaniami do cesarskiego cięcia są wszelkie powikłania ciąży, duże trudności w poszczególnych fazach porodu, przodujące łożysko lub odklejenie się łożyska, konflikt serologiczny, owinięcie się płodu pępowiną wokół szyi lub jego nieprawidłowe ułożenie, ryzyko wystąpienia zamartwicy płodu, wszelkie kwestie dotyczące rytmu serca.

     Ewa Helwich (2002) wyróżnia medyczne i społeczne przyczyny wcześniactwa.

Do pierwszych zalicza:

• • niewydolność cieśniowo – szyjkową,
  • zakażenie często związane z obecnością kolonizacji bakteryjnej pochwy lub infekcją górnych dróg moczowych,
  • nieprawidłowości w obrębie błon płodowych i łożyska (wady macicy, łożysko przodujące),
  • choroby matki (nadciśnienie tętnicze, niewyrównana cukrzyca),
  • ciążę wielopłodową.

Z kolei jako przyczyny społeczne wskazuje:

• • uciążliwość wynikającą z pracy,
  • świadomość zdrowotną,
  • status społeczny.

     Także wszelkiego rodzaju używki, czynniki teratogenne, problemy wrodzone, metaboliczne, bakterie i uroginekologiczne, nadmierny stres i trudności emocjonalne matki mogą przyczynić się do przedwczesnego porodu.

Konsekwencje przedwczesnego porodu

     Przedwczesny poród wiąże się z pewnymi konsekwencjami, które wynikają z braku pełnej dojrzałości narządów płodu. Mogą pojawić się trudności neurologiczne (np. uszkodzenie struktur mózgowych, MPD), fizjologiczne (np. asymetrie w ciele, nieprawidłowości w napięciu mięśniowym, opóźnienia w rozwoju psychoruchowym), okulistyczne (np. retinopatia), laryngologiczne (np. zaburzenia słuchu), trawienne (np. problemy z jelitami), sercowo – naczyniowe (np. zwolnienie akcji serca), oddechowe (np. bezdechy, dysplazja oskrzelowo- płucna, zespół zaburzeń oddychania), neurologopedyczne (np. trudności z poborem pokarmu, niewykształcone odruchy oralne).

     W ocenie noworodka najpopularniejszym narzędziem jest skala Apgar, sprawdzająca stan w pierwszej, piątej i dziesiątej minucie życia. Dziecku są przyznawane punkty za poszczególne obszary:

• • wygląd skóry,
  • oddech,
  • akcję serca,
  • reakcję na bodźce,
  • napięcie mięśniowe.

     Za każdy obszar noworodek może otrzymać maksymalnie dwa punkty, a łącznie dziesięć. Jeśli dziecko straci dwa punkty- wciąż jest oceniane prawidłowo. Liczba w przedziale 4 – 7 punktów, dostarcza informacji, że dziecku należy podać tlen i rozpocząć resuscytację oczyszczającą drogi oddechowe. Noworodek, który otrzyma mniej niż trzy punkty, jest w stanie zagrażającym życiu.

     Podczas logopedycznej konsultacji dziecka warto zapytać o liczbę punktów w skali Apgar i o obszary, gdzie ewentualnie ich nie przyznano. Może to być niezwykle cenna wskazówka dla specjalistów, ponieważ umożliwia pogłębienie diagnostyki.

     Zważywszy na fakt, iż nierzadko występują zaburzenia oddechu, podczas badania wcześniaka należy uwzględnić wszelkie zauważone nieprawidłowości. U dzieci przedwcześnie (zwłaszcza skrajnie) urodzonych występuje niedobór surfaktantu – substancji odpowiadającej za ochronę i upowietrznienie płuc oraz zmniejszenie napięcia powierzchniowego cieczy.

     Na oddziałach Intensywnej Terapii Noworodka znajduje się respirator oraz urządzenie do wspomagania oddychania (CPAP). Respirator pełni funkcję koordynacyjną. Wspomaga „płytkie” oddechy lub wykonuje za dziecko część oddechów.

CPAP (ang. Continuous Positive Airway Pressure) oznacza ciągłe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych, co w rezultacie wpływa na separację pęcherzyków płucnych, a to redukuje bezdechy i wysiłek.

     Jest to system oddechowy, przeznaczony dla dzieci, które wciąż potrzebują wsparcia, ale nie wymagają działania respiratora.

     Kolejnym obszarem badawczym, który może zainteresować logopedę jest napięcie mięśniowe. Skala Apgar nie obejmuje oceny wzmożonego napięcia mięśniowego. Punkty nie zostają przyznawane w momencie, gdy mówimy o hipertonii. U wcześniaków często pojawia się obniżone napięcie, jednakże należy pamiętać, iż trzeba holistycznie zbadać pacjenta, ponieważ w niektórych obszarach ciała może pojawić się zbyt duża praca mięśni. Wtedy napięcie nie jest równomierne.

     Należy również wspomnieć, iż po porodzie mogą się pojawić u dziecka trudności adaptacyjne. W 2011 roku przeprowadzono badania naukowe, dotyczące zaburzeń w okresie adaptacyjnym noworodków „blisko terminu”. Zbadano 312 późnych wcześniaków i 812 dzieci urodzonych o czasie. Porównano m. in. zdolności adaptacyjne (zaburzenia termoregulacji, zaburzenia oddychania, hiperbilirubinemia, infekcja) w grupie badawczej (M. Baumert, 2011).

     Badania wykazały, że u dzieci urodzonych przedwcześnie zdecydowanie częściej występowały trudności adaptacyjne, co niesie ze sobą pewne konsekwencje i należy je wziąć pod uwagę podczas ogólnego badania dziecka. Częste infekcje i zespół zaburzeń oddychania mogą wpłynąć na tor oddechowy. Nieprawidłowe oddychanie wiąże się z kolejnymi problemami zdrowotnymi w przyszłości, np. powiększonym trzecim migdałem, nieprawidłowym wzrostem twarzoczaszki, wadami zgryzu.

¹Na podstawie “WHO recommendations for care of the preterm or low-birth-weight infant”, 2022, [dostęp: 08.11.2023]
² Statystyka – Fundacja Wcześniak Rodzice-Rodzicom (wczesniak.pl), [dostęp: 08. 11. 2023]